Son yıllarda siyasi söylemlerde sıkça duyulan "Beyaz Toros" ifadesi, Türkiye’nin yakın tarihindeki karanlık dönemlere dair güçlü bir sembol olarak öne çıkıyor. Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın çeşitli konuşmalarında vurguladığı bu ifade, özellikle 1990’lı yıllarda yaşanan faili meçhul cinayetler, kayıplar ve devlet destekli gizli operasyonlarla anılıyor. Peki, Beyaz Toros ne demek? Bu araçlar neyi temsil ediyor?
Beyaz Toroslar ve 1990’ların Karanlık Gölgesi
1990’lı yıllarda Türkiye’nin doğu ve güneydoğu bölgelerinde yaşanan çatışma ortamı, güvenlik politikalarının sertleşmesine ve çeşitli yasa dışı yöntemlerin devreye alınmasına neden oldu. Bu dönemde adı sıkça geçen Renault marka beyaz Toros araçlar, bazı güvenlik birimlerinin ve özellikle JİTEM (Jandarma İstihbarat ve Terörle Mücadele) gibi gayriresmî yapılarla ilişkilendirildi.
Bu araçların, sivil kıyafetli kişilerce kullanılarak çeşitli kişilerin zorla alıkonulmasında kullanıldığı iddia edildi. Aracın beyaz olması ise, görünüşte sıradan bir araç gibi algılanmasını sağlarken, aynı zamanda herhangi bir resmî bağlantının izini silme amacı taşıdığı ileri sürüldü.
Toplumsal Hafızada ‘Ölüm Arabası’
Beyaz Toroslar, zamanla halk arasında "ölüm arabası" olarak anılmaya başlandı. Bu araçların görüldüğü yerlerde halk arasında tedirginlik oluştuğu, hatta bazen araçların sadece caydırıcı etki yaratmak amacıyla sokaklara park edildiği öne sürüldü. Bu, "gözümüz üzerinizde" mesajı vermek amacı taşıyan psikolojik bir yöntem olarak yorumlandı.
Özellikle Güneydoğu Anadolu bölgesindeki birçok olayda bu araçların adı geçerken, bazı kayıpların ve faili meçhul cinayetlerin ardından görgü tanıkları tarafından Beyaz Torosların olay yerinde görüldüğü iddiaları kamuoyuna yansıdı.
Devlet Politikaları ve İnsan Hakları İhlalleri
Beyaz Toros sembolü, sadece bir araç modelinden öte, 1990’lar Türkiye’sinde yaşanan insan hakları ihlalleri, kayıplar ve faili meçhul cinayetler gibi olaylarla bütünleşmiş bir kavram haline geldi. Bu dönemde binlerce kişi kayboldu ya da faili meçhul cinayetlere kurban gitti. İnsan hakları örgütleri, bu olaylarda bazı devlet görevlilerinin ve güvenlik birimlerinin sorumluluğu olabileceğini ileri sürdü.
Beyaz Toros Sembolünün Günümüzdeki Anlamı
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın geçmişte yaptığı konuşmalarda "Beyaz Toros" ifadesine yer vermesi, bu sembolün hâlâ siyasi ve toplumsal tartışmalarda yer aldığını gösteriyor. Bu araçlar, yalnızca 1990’lı yıllardaki olayların değil, aynı zamanda devlet-halk ilişkilerinin, güvenlik politikalarının ve toplumsal hafızanın bir parçası olarak gündemde kalmaya devam ediyor.
