Arapça kökenli bir kelime olan butlan, sözlükte "geçersizlik, hükümsüzlük" anlamına gelir. Hukuki bağlamda ise, bir işlemin temelinde bulunan eksiklik veya bozukluk sebebiyle geçersiz sayılması anlamında kullanılır. Yani, yapılan bir işlemde kanuni veya ahlaki temel eksikse, o işlem butlanla hükümsüz hale gelir.
Mutlak butlan nedir?
Mutlak butlan, bir hukuki işlemin kanuna aykırılık sebebiyle kesin olarak geçersiz kabul edilmesi durumudur. Bu tür işlemlerde taraflar, sonradan düzeltme ya da geçerli hale getirme hakkına sahip değildir. Üstelik bu durum çoğu zaman mahkemeler tarafından re’sen (kendiliğinden) tespit edilir.
Mutlak butlanın amacı, toplumu koruyan temel ilkelerin — kamu düzeni, ahlak, şekil şartları gibi — ihlal edilmesini engellemektir.
Hangi durumlarda mutlak butlan kararı verilir?
Hukuki işlemlerde mutlak butlan kararı verilmesini gerektiren başlıca durumlar şunlardır:
Emredici kurallara aykırılık:
Vergi kaçakçılığına yönelik anlaşmalar, seçim güvenliğini tehdit eden sözleşmeler veya TCK’da yasaklanan fiillere dair yapılan anlaşmalar örnek verilebilir.
Ahlaka aykırılık:
Evliliği bozmayı amaçlayan sözleşmeler, insan onurunu zedeleyen ya da aile yapısını çökerten anlaşmalar bu kapsama girer.
Kamu düzenine aykırılık:
Toplumun genel düzenine zarar verecek içerikteki işlemler mutlak butlana tabidir.
Şekil şartlarına uyulmaması:
Örneğin tapu işlemlerinde satışın resmi şekilde yapılmaması, nikah akdinin kanuni şekle uygun olmaması veya şirket kuruluş işlemlerindeki usulsüzlükler geçersizlik sebebidir.
Fiil ehliyetsizliği:
Akıl sağlığı yerinde olmayan kişilerin yaptığı işlemler, tüzel kişiliği sona ermiş kurumlar adına gerçekleştirilen sözleşmeler gibi işlemler geçersiz sayılır.
Mutlak butlan ile nisbi butlan arasındaki fark nedir?
Mutlak butlan ile nisbi butlan arasındaki en temel fark; mutlak butlanın düzeltilemez, nisbi butlanın ise taraf iradesiyle düzeltilebilir olmasıdır. Ayrıca:
Mutlak butlan re’sen dikkate alınır, nisbi butlan ancak taraflardan birinin başvurmasıyla gündeme gelir.
Mutlak butlanda zamanaşımı işlemez, her zaman ileri sürülebilir. Nisbi butlanda ise belirli bir süre sınırlaması vardır.
Mutlak butlan herkese karşı ileri sürülebilirken, nisbi butlan yalnızca işlem taraflarını etkiler.
