Dünya Sağlık Örgütü, 2017 yılında Şiddetli Akut Solunum Sendromu (SARS) ve Ebola gibi bilinen katillerin yanı sıra araştırma için en öncelikli patojenlerin kısa listesine X Hastalığı de ekledi.
DSÖ Genel Direktörü Tedros Adhanom Ghebreyesus'un konuyu tartışmak üzere diğer sağlık yetkililerine katılmasıyla birlikte konu İsviçre'nin Davos kentinde düzenlenen Dünya Ekonomik Forumu'nun gündemine girdi.
X HASTALIĞI NEDİR?
"X Hastalığı"nın koronavirüsten 20 kat daha ölümcül etkileri olacağı tahmin ediliyor. DSÖ'nün web sitesinde, "X Hastalığı, insanlarda hastalığa neden olup olmadığı bilinmeyen bir patojenden kaynaklanan ciddi bir uluslararası salgını temsil ediyor." ifadesine yer verildi.
Toronto Üniversitesi'nden biyoetik ve küresel sağlık profesörü Kerry Bowman, "X Hastalığı, Covid-19'dan daha güçlü olan çok ciddi bir hastalığın ortaya çıktığı varsayımsal bir senaryoyu temsil ediyor. Bu, hızla yayılan bir hastalık tehdidine dünyanın nasıl tepki vereceği konusunda varsayımsal bir hazırlık." dedi.
En büyük "X Hastalığı" tehdidinin zoonotik, yani hayvanlarda ortaya çıkan bir virüsten kaynaklanacağına inanılıyor. Zoonotik hastalıklara bir örnek, yaygın olarak domuz gribi olarak bilinen "H1N1 influenza" virüsü. Dünya çapında insanlar yüzünden nesli tükenen hayvanlar ve orman kaybının çarpıcı boyutları, bu tehdidi giderek daha olası hale getiriyor.
Johns Hopkins Sağlık Güvenliği Merkezi'nde kıdemli akademisyen olan Amesh Adalja, X Hastalığının bir solunum yolu virüsü olabileceğini söylüyor. Bulaşık hastalık uzmanına göre virüs hali hazırda hayvanlar arasında dolaşımda olabilir ancak henüz insanlara geçmedi. Covid-19 salgınındaki gibi yarasalarda da olabilir, kuşlarda ya da domuz gibi başka hayvan türlerinde de olabilir.
Dünyanın her yerinde her zaman yeni hastalıklar ortaya çıkıyor ve sıklıkla yarasa gibi hayvanlardan insanlara geçiş yapıyor. Bilim insanları, bir sonraki X Hastalığının, insanlarda hastalığa neden olma özelliklerini halihazırda göstermiş olan yaklaşık 25 virüs ailesinden birinden ortaya çıkacak yeni bir virüsten kaynaklanma ihtimalinin yüksek olduğuna inanıyor.
X Hastalığı şu anda varsayımsal; Türkiye’de ve dünya genelinde görülen hiçbir vaka yok ancak insan sağlığına yönelik çok gerçek ve giderek büyüyen bir tehdit olarak tanımlanıyor ve dünyanın iyi hazırlanması gereken bir tehdit olarak görülüyor. Ortaya çıkan en son X Hastalığı, COVID-19'a neden olan SARS-CoV-2 virüsüydü. Kendimizi buna karşı savunmak için yeterince hazırlıklı olmadığımız için, COVID-19 hızla yayıldı ve dünya çapında milyonlarca kişinin ölümüne neden olan ölümcül bir salgına neden oldu. Güvenli ve etkili aşılar, Kovid-19'un ölüm ve hastalık oranlarını önemli ölçüde azalttı ve kullanıma sunuldukları ilk yılda tahmini 20 milyon hayat kurtardı.
Bir sonraki X Hastalığının nerede ve ne zaman ortaya çıkacağı tam bir bilinmezlik. Ancak kesin olan şey; gelecekte X Hastalığı ortaya çıkacak ve bir noktada hayvanlardan insanlara bulaşacak ve salgın olarak yayılmaya başlayacak. Yakın tarih bize, insanlarda ciddi hastalıklara ve ölüme neden olabilen patojen salgınlarının giderek sıklaştığını gösteriyor. Yalnızca 21. yüzyılda SARS-CoV-1, MERS, Zika ve diğer birçok yeni ve yeniden ortaya çıkan viral salgılanlar yaşandı.
COVID-19 BİR X HASTALIĞI ÖRNEĞİYDİ
Yeni bir koronavirüsün neden olduğu Covid-19, 2019'un sonunda pandemiyi başlattığında bir X Hastalığı örneğiydi. Doğadaki geniş virüs rezervuarı, bu tür hastalıkların kaynağı olarak görülüyor.
Bunun nedeni, virüslerin yayılma ve insanlar da dahil olmak üzere diğer canlı türlerini enfekte etme ve insanların bağışıklık kazanamayacağı bir enfeksiyona yol açma potansiyellerinin olmasıdır.
X HASTALIĞI NEDEN HÂLÂ İNCELENİYOR?
DSÖ’nün görevlerinden biri bilinmeyen hastalıklar için ön hazırlık olarak Ar-Ge sağlamak. Batı Afrika'daki 2014-2016 Ebola salgınının yol açtığı insani kriz bir uyanış çağrısıydı.
Onlarca yıllık araştırmalara rağmen, 11.000'den fazla hayatı kurtarmak için zamanında kullanılabilecek hazırda hiçbir ürün yoktu. Bunun üzerine DSÖ, "öncelikli hastalıklar" için bir dizi aracın geliştirilmesini hızlandırmak üzere bir Ar-Ge planı oluşturdu.
DSÖ’nün Ar-Ge planının mevcut listesi şu şekilde:
- Covid-19
- Kırım-Kongo kanamalı ateşi
- Ebola virüsü hastalığı ve Marburg virüsü hastalığı
- Lassa ateşi
- Orta Doğu solunum sendromu (MERS) ve SARS
- Nipah ve henipaviral hastalıklar
- Rift Vadisi Ateşi
- Zika
- Hastalık X
X HASTALIĞI ÇALIŞMALARI COVID'E KARŞI REAKSİYONU HIZLANDIRDI
SARS-CoV-2 virüsünün genetik diziliminin yayınlanmasından ilk Covid aşısının onaylanmasına kadar geçen süre sadece 326 gün sürdü.
Tüm bunları 2017’den bu yana yapılan X Hastalığı çalışmalarına borçluyuz.
Şimdi Salgın Hazırlık İnovasyonları Koalisyonu veya CEPI gibi gruplar, 3,5 milyar dolarlık bir plan kapsamında pandemi potansiyeli olan bir virüs ortaya çıktıktan sonraki 100 gün içinde yeni aşılar geliştirebilecek hızlı yanıt aşı platformlarını destekliyor.
Salgın tehditlerine karşı yürütülen diğer çalışmalar şu şekilde:
- Uluslararası Sağlık Tüzüğü’nün güncellenmesi ve dünyayı gelecekteki acil durumlardan korumak için yeni bir küresel anlaşma geliştirilmesi.
- Pandemi önleme, hazırlık ve müdahale için Dünya Bankası tarafından onaylanan yeni bir fon.
- Temel verilere erişimi hızlandırmayı ve potansiyel tehditleri değerlendirmek için analitik araçlar ve öngörücü modeller geliştirmeyi amaçlayan Berlin'de bir DSÖ Pandemi ve Salgın İstihbarat Merkezi.
- Zoonotik viral tehditleri keşfetmeyi ve gelecekteki pandemileri durdurmayı amaçlayan Küresel Virom Projesi.
- Covid-19 için yeni nesil aşılar ve tedaviler geliştirmeyi amaçlayan ve NextGen Projesi olarak adlandırılan 5 milyar dolarlık bir ABD hükümeti girişimi.
- Halk sağlığı acil durumlarının tespit edilmesi ve bunlara daha etkin bir şekilde müdahale edilmesine yönelik ABD ulusal ağı için 262,5 milyon dolarlık fon.
- Pandemi tedavileri için küresel bir merkezin kurulması.
