Baharat, bitkilerin kök, yaprak, tohum ya da kabuk gibi kısımlarının genellikle kurutulup ezilmesiyle elde edilen, yemeklere aroma ve lezzet katmak amacıyla kullanılan doğal ürünlerin genel adıdır. Lezzet artırıcı özelliklerinin yanı sıra, bazı baharatlar doğal koruyucu etkileri sayesinde yemeklerin daha uzun süre dayanmasını sağlar. Ayrıca renk verici ve sağlığa faydalı bileşenler içermeleriyle de dikkat çeker. Bilimsel araştırmalara göre, baharat tüketiminin kalp-damar ve solunum yolu hastalıklarına karşı koruyucu etkisi olabileceği belirtilmektedir.
Baharatın Kökeni Nerelere Dayanır?
Baharatların tarihçesi binlerce yıl öncesine uzanır. İlk olarak M.Ö. 2000’li yıllarda karabiber ve tarçının Doğu Asya’da ticareti yapılmaya başlanmıştır. Ticaret yolları aracılığıyla dünyanın dört bir yanına yayılan baharatlar, zamanla pek çok kültürün mutfaklarında vazgeçilmez bir yer edinmiştir. Günümüzde Hint, Orta Doğu, Akdeniz ve Asya mutfakları başta olmak üzere global ölçekte yaygın şekilde kullanılmaktadır.
Baharatların Raf Ömrü Var mı?
Kuru olmalarına rağmen baharatların da raf ömrü bulunmaktadır. Süt ya da yoğurt gibi çabuk bozulmasalar da zamanla tat ve aromalarını kaybederler. Özellikle öğütülmüş baharatlar, işlenmiş yapıları nedeniyle daha kısa sürede etkilerini yitirir. Bu yüzden, baharatlarınızı ne zaman aldığınızı bilmek ve saklama koşullarına dikkat etmek büyük önem taşır.
En Sık Kullanılan Baharatların Ortalama Raf Ömrü Ne Kadar?
FDA'ya göre baharatlar; bütün, kırılmış ya da öğütülmüş aromatik bitki parçaları olarak tanımlanır. Bu tanımlama doğrultusunda raf ömürleri aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir:
Kurutulmuş otlar (1-3 yıl): Fesleğen, kekik, nane, defne yaprağı, maydanoz, mercanköşk, adaçayı, kişniş ve dereotu gibi otlar bu gruba girer. Bu otlar aromatik özelliklerini 1 ila 3 yıl arasında koruyabilir.
Öğütülmüş baharatlar (2-3 yıl): Toz biber, köri, zencefil tozu, sarımsak tozu, tarçın, kakule, zerdeçal gibi öğütülmüş baharatlar, işlenmiş oldukları için daha çabuk aroma kaybına uğrar.
Tohum ve tam baharatlar (3-4 yıl): Karabiber taneleri, karanfil, çubuk tarçın, kimyon, hardal tohumu, kişniş tohumu ve limon otu gibi bütün haldeki baharatlar daha uzun raf ömrüne sahiptir. Çünkü daha az yüzey alanı hava, ışık ve nemle temas eder.
Baharatlar Bozulur mu? Nasıl Anlaşılır?
Baharatlar genellikle küflenerek değil, aroma ve lezzet kaybıyla bozulur. Sağlık açısından risk taşımasalar da etkisiz hale gelebilirler. Eğer bir baharattan artık aroma alamıyorsanız veya kokusu yoksa, tazeliğini yitirmiş demektir. Paketli baharatlarda bulunan son kullanma tarihi, ürünün en yoğun lezzeti sağlayacağı dönemi gösterir. Bunun dışında herhangi bir küf oluşumu fark edilirse o baharatın kesinlikle kullanılmaması gerekir.
Pul Biberde Aflatoksin Tehlikesine Dikkat!
Aflatoksin, bazı küf türleri tarafından üretilen ve karaciğer kanseriyle ilişkilendirilen toksik bir maddedir. Pul biber gibi yağlı ürünlerde aflatoksin oluşumu daha sık görülür. Bu riski en aza indirmek için pul biber buzdolabında saklanmalı ve rutubetten uzak tutulmalıdır. Aflatoksin yıkamayla temizlenemez, bu yüzden saklama koşullarına ekstra dikkat edilmelidir.
Baharatları Doğru Saklamanın Püf Noktaları
Baharatlarınızın tazeliğini koruyabilmesi için doğru şekilde saklanmaları gerekir. İşte dikkat etmeniz gereken temel noktalar:
Küçük miktarlarda satın alın: Böylece tazeliğini kaybetmeden tüketmiş olursunuz.
Opak kaplar tercih edin: Işığa maruz kalmayan seramik veya cam kavanozlar idealdir.
Isıdan uzak tutun: Baharatları fırın, ocak ve buzdolabının hemen yanında tutmaktan kaçının.
Nemden koruyun: Nem, baharatların aromasını kaybetmesine ve bozulmasına neden olur.
Kaşıkla kullanın: Buhar, baharat kavanozunun içine temas ettiğinde tüm kavanozun ömrünü kısaltabilir.
Taze Otları Dondurarak Saklayın
Biberiye, kekik gibi taze otlar derin dondurucuda zeytinyağı ile birlikte buz küplerine koyularak muhafaza edilebilir. Bu yöntem sayesinde hem tazelik hem de lezzet korunur. Yemek pişirirken doğrudan bu yağlı ot küplerini kullanabilirsiniz.
Baharat Bozulmalarında En Yaygın Hatalar
Saklama koşulları kadar kullanım alışkanlıkları da baharatların raf ömrünü etkiler. Özellikle sıcak tencerelerin üzerine doğrudan kavanozdan baharat dökmek, sıcaklık ve buhar nedeniyle baharatın bozulmasına yol açar. Bu nedenle, her zaman kuru bir kaşıkla kapaktan uzak bir şekilde alınmalıdır. Ayrıca baharatlarınızı aldığınız tarihi not alarak 1 yıl içinde tüketmeye çalışmanız önerilir.
Baharatlar Ne Kadar Süre Dayanır?
Baharatlar bozulmasalar bile zamanla etkilerini yitirirler. İdeal olarak 1 yıl içinde tüketilmesi önerilse de, doğru koşullarda saklandığında 2-4 yıla kadar kullanılabilirler. Ancak aroma ve lezzet kaybı yaşandığında bu baharatların mutfakta işlevi kalmaz. Baharat dolabınızı düzenli aralıklarla gözden geçirin ve özellikle toz biber, pul biber, köri gibi sıcaklıktan çabuk etkilenen baharatlara dikkat edin.
Kaynak: Arifoğlu, Bağdat Baharat, Habertürk
