“Emeritus”, Latince kökenli bir terim olup, “hizmetini tamamlamış” anlamına gelir. Latince “e-” (dışarı, -den) öneki ve “merere” (hizmet etmek, hak etmek) fiilinden türetilen bu sözcük, zamanla akademik ve kurumsal bağlamda onursal bir unvana dönüşmüştür. 17. yüzyıldan itibaren, “görev süresini tamamlamış, seçkin hizmet vermiş” kişiler için kullanılmaya başlanmıştır.
Latince’de dişil karşılığı “emerita” şeklindedir. Ancak İngilizce’de cinsiyet ayrımı yapılmaksızın genellikle “emeritus” terimi kullanılmaktadır. Bazı üniversitelerde ise cinsiyet-nötr bir kullanım olarak “emerit” terimi tercih edilmektedir.
Akademik Alanda ‘Emeritus’ Ne Anlama Gelir?
Akademik çevrelerde, emeritus profesör veya onursal profesör unvanı, bir yükseköğretim kurumundan emekli olan ancak akademik unvanını sürdürmesine izin verilen, genellikle seçkin kariyere sahip öğretim üyelerine verilir. Bu unvan, hem kişinin geçmiş hizmetlerine saygı duruşu hem de akademik birikimin üniversite bünyesinde devam etmesini sağlamak amacıyla sunulmaktadır.
Otomatik mi, Seçmeli mi?
Bazı ülkelerde ve kurumlarda, emekli olan her profesöre emeritus unvanı otomatik olarak verilirken; bazı yerlerde ise bu unvan yalnızca üstün akademik başarıya sahip, seçici kurullar tarafından belirlenen akademisyenlere tanınır.
EMERİTUS'UN Farklı Ülkelerde Emeritus Unvanının Uygulanışı
Amerika Birleşik Devletleri'nde
ABD’de, genellikle bir üniversiteden iyi durumda emekli olan, en az beş yıl hizmet vermiş profesörlere “Professor Emeritus” ya da kadınlar için “Professor Emerita” unvanı verilmektedir. Bazı kurumlar, cinsiyet-nötr unvan olarak “Professor Emerit” kullanımını da benimsemektedir.
Birleşik Krallık'ta
Birleşik Krallık'ta, “Professorial Chair” unvanına sahip profesörlerin emekli olduktan sonra emeritus statüsüne geçmesi yaygın bir uygulamadır. Bazı üniversitelerde bu unvan otomatik olarak verilirken, bazı kurumlarda üniversite senatosu veya yönetim kurulunun onayı gerekebilir.
Akademik Alan Dışında Emeritus Kullanımı
“Emeritus” unvanı yalnızca akademik alanla sınırlı değildir. Aynı zamanda:
Dini kurumlarda: Emekli olmuş piskoposlar için
İş dünyasında: Uzun süre CEO olarak görev yapan ya da şirket kurucusu olan kişiler için
Siyasi alanda: ABD Senatosu gibi kurumlarda, emekli olmuş üst düzey yetkililer için
de kullanılmaktadır. Bu alanlarda da unvan, saygınlık ve deneyim vurgusu taşıyan onursal bir statü anlamına gelir.
Türkiye’de Emeritus Unvanının Karşılığı ve Uygulaması
Türkiye’de “emeritus profesör” kavramı, “onursal profesör” anlamında kullanılmaktadır. Bu unvan, akademik yaşamını sürdüren ancak yaş haddinden veya başka nedenlerle görevinden ayrılan akademisyenlere verilmektedir.
İstanbul Bilgi Üniversitesi Örneği
Türkiye’deki uygulamalardan biri olan İstanbul Bilgi Üniversitesi’nde emeritus profesörlük şu şekilde tanımlanmaktadır:
“Emeklilik yaşına gelmiş ancak bilgisi, birikimi, uluslararası saygınlığı ve ilişkileriyle üniversiteye katkı sağlamaya devam edebilecek hocalara verilen bir statüdür. Bu unvan, kıdemli bir akademisyenin ders yükü olmaksızın üniversite ile bağını sürdürmesine olanak tanır.”
Bu uygulama ile amaçlanan, deneyimli akademisyenlerin genç kuşaklara rehberlik etmeye devam etmesidir.
