Başta Anayasamız olmak üzere çalışma yaşamını düzenleyen Kanun, tüzük ve yönetmelikler çalışanların dinlenme haklarını güvence altına almıştır. Kuşkusuz dinlenme hakları arasında en önemlisi olarak görebileceğimiz “Hafta Tatili Hakkı ve Hafta Tatili Ücreti”, Kanunlar ile düzenlenerek koruma altına alınmıştır.
4857 Sayılı İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde işçilerin, hafta tatilinde çalıştırılması yasaktır yani asıl olan hafta tatillinde dinlendirilmesidir.
Hafta Tatiline ve Ücretine Hak Kazanma
İş Kanunu’ nun Hafta Tatili Ücretini düzenleyen 46. Maddesinin 1. Fıkrasında, İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde genel olarak haftada 45 saat çalışmış olmak koşulu ile, yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz olarak en az 24 saat dinlenme verileceği hükme bağlanmıştır.
4857 Sayılı İş Kanunu’ nun 46. Maddesine göre, “Bu Kanun kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce Yasa’ nın 63. Maddesine göre belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaları koşulu ile yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az 24 saat dinlenme verilir.” Buna göre hafta tatili ücretinden yararlanabilmek için İş Kanunu’ nun uygulama alanı içinde olmak ve haftanın tatilden önceki iş günlerinde çalışmış olmak şartları bulunmaktadır.
İş Kanunu Kapsamı İçinde Olmak: Hafta tatili ücretinden yararlanabilmenin ilk şartı, İş Kanunu kapsamı içinde olmaktır. Borçlar Kanununun uygulama alanı içinde olanlar ve İş Kanunu’ nun 4. Maddesinde belirtilen istisnalar içinde yer alan işler ve yerlerde çalışanlar hafta tatili hakkından yararlanamayacaktır.
Haftanın Tatilden Önceki İş Günlerinde Çalışmış Olmak: Hafta tatili hakkından yararlanmanın ikinci şartı, haftanın tatilden önceki iş günlerinde İş Kanunu’ nun 63. Maddesinde belirlenen iş günlerinde çalışmış olmaktır.
İş Kanunu’ nun 46. Maddesine göre, hafta tatiline hak kazanmak için aşağıdaki süreler çalışmış gibi kabul edilmektedir:
1-Çalışmadığı halde kanunen çalışma süresinden sayılan zamanlarla günlük ücret ödenen veya ödenmeyen, Kanun’ dan ve sözleşmeden doğan tatil günleri (İşçinin işyerinde çalışmadığı halde günlük çalışma süresinden sayılan, yani çalışılmış gibi sayılan haller 4857 Sayılı İş Kanunu’ nun 66. Maddesinde belirtilmiştir. )
2-Evlenmelerde 3 güne kadar; ana veya babanın, eşin, kardeş veya çocukların ölümünde üç güne kadar verilmesi gereken izin süreleri
3-Bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri,
4-İşyerinde çalışmanın, zorlayıcı ve ekonomik bir sebep olmaksızın haftanın bir veya birkaç gününde tatil edilmesi halinde, haftanın çalışılmayan günleri hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış gibi sayılacaktır.
Hafta Tatili Ücreti
Hafta tatili ücreti 4857 Sayılı İş Kanunu’ nda düzenlenmiştir. Yukarıda açıkladığımız üzere, İş Kanunu kapsamına giren işyerlerinde, işçilere tatil gününden önce çalışmış olmaları koşuluyla yedi günlük bir zaman dilimi içinde kesintisiz en az yirmi dört saat dinlenme (hafta tatili) verilir. Çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti işçiye tam olarak ödenir. İşçinin hafta tatili ücretini hak edebilmesi için bir hafta içinde 45 saatlik çalışma süresini tamamlaması gerekir. Esnek çalışma uygulaması çerçevesinde Kanun’ un 63. Maddesinde belirtildiği şekliyle iki aylık bir süre içinde ortalama haftalık çalışma süresini ve günlük 11 saatlik çalışma süresini aşmamak kaydıyla, hafta tatilinden önceki çalışmaların tamamlanmasıyla kesintisiz en az 24 saatlik hafta tatili verilir. İşçiye, çalışılmayan hafta tatili günü için işveren tarafından bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücretinin tam olarak ödenmesi gerekir.
İş Kanunu haftalık çalışma süresini 45 saat olarak belirlemiştir. Söz konusu 45 saatlik çalışma süresi haftanın günlerine eşit olarak bölünmek suretiyle uygulanabilir. İşyerinde cumartesi günü çalışması var ve haftalık çalışma süresi çalışma günlerine eşit bölünüyorsa her gün yedi buçuk saat çalışma yapılacaktır. Cumartesi günü tatil edilen iş yerlerinde ise, kalan beş iş gününde günlük çalışma süresi dokuz saat olacaktır. İş yerinin çalışma uygulamasında cumartesi çalışması yapılmıyorsa, işçi hafta içi beş günde günlük 9 saat çalışarak 45 saatlik çalışma süresini tamamlar. Bu durumda işçi Cumartesi ve Pazar günü tatil yapar.
4857 Sayılı İş Kanunu’ nda tarafların anlaşması ile günde 11 saati aşmamak kaydıyla çalışılan günlere farklı dağıtılabileceği hüküm altına alınmıştır. 4857 Sayılı Yasa’ da hafta tatili izni ve ücretine hak kazanmak için tatil gününden önce 63. Maddeye göre belirlenen iş günlerinde çalışılmış olması yeterli görülmüştür.
Kanun’ da düzenlenmiş şartları yerine getiren işçiye, işveren tarafından çalışılmayan hafta tatili günü için bir iş karşılığı olmaksızın o günün ücreti tam olarak ücret ödenecektir. İşçinin tatil günü ücreti çalıştığı günlere göre bir güne düşen ücretidir. İşçiye ödenecek olan hafta tatili ücretinde sadece çalışmanın karşılığı olan çıplak ücret esas alınacak; fazla çalışma ücreti, primler, hazırlama - tamamlama ve temizleme işlerinde çalışan işçilere bu işler için verilen ücret ve sosyal yardımlar dikkate alınmayacaktır.
İşyerinde işin bir haftadan fazla süre ile tatil edilmesini gerektiren zorlayıcı sebepler ortaya çıktığında 4857/24 ve 25. Maddelerinin 3. Bentlerinde gösterilen zorlayıcı sebeplerden dolayı çalışılmayan günler için işçilere bir hafta süreyle ödenen yarım ücret, hafta tatili günü için de ödenecektir.
Yüzde usulünün uygulandığı işyerlerinde, hafta tatili ücreti işçiye işveren tarafından ödenecektir. Parça başı, akort götürü veya yüzde usulü ücret sistemleriyle çalışan işçiler için; tatil günü ücreti, ödeme döneminde kazandığı ücretin aynı süre içinde çalıştığı günlere bölünmesi suretiyle hesaplanır. Saat ücreti ile çalışan işçilerin tatil günü ücreti saat ücretinin yedi buçuk katıdır. Aylık ücretle çalışanların aldıkları ücret, ulusal bayram ve genel tatil ücretlerini de içerdiği için ayrıca bir ödeme yapılmayacaktır.
Geçici iş görmezlik ödeneği alan işçilere hafta tatili ücreti, kurum veya sandıklar tarafından geçici iş görmezlik ölçüsü üzerinden ödenecektir. Hastalık nedeni ile çalışılmayan günlerde Sosyal Sigortalar Kurumu tarafından ödenen geçici iş görmezlik ödeneği aylık ücretli işçilerin ücretlerinden mahsup edilir.
İş Kanunu’ na göre haftalık 45 saati aşan çalışmalar fazla çalışma olarak kabul edilmektedir. Bu nedenle işçi, hafta tatili gününde çalışmaksızın dinlenmesi esas olmakla birlikte Kanun’ da düzenlenmiş fazla çalışma sebeplerinden birinin ortaya çıkması halinde, hafta tatili gününde dinlenmeksizin çalışacak olursa bu Kanun anlamında fazla çalışma olarak kabul edilecektir. Hafta tatilindeki çalışmanın fazla çalışmayı meydana getirmesi halinde hesaplanacak fazla çalışma ücreti ile normal çalışma saatleri içinde meydana gelen fazla çalışma için ödenecek fazla çalışma ücreti arasında hesaplanma yöntemi bakımından bir farklılık bulunmamaktadır. Örneklemek gerekirse işçi hafta içinde 7,5 saat fazla çalışma yapmış ise, % 50 arttırımlı olarak fazla çalışma ücreti tahakkuk ve tediye edilecek, hafta tatilinde çalışarak 7,5 saat fazla çalışma yapmış ise yine % 50 arttırımlı olarak fazla çalışma ücreti tahakkuk ve tediye edilecektir.
Uygulamada tartışılan hususlardan birisi de, işten ayrılanlar için hafta tatili ücretinin ödenip ödenmeyeceğidir. İşçinin hafta tatili gününde iş akdinin sona ermesi durumunda 24 saatlik dinlenme hakkının kullanılması ya da kullandırılması fiilen mümkün olmamaktadır. 4857 Sayılı İş Kanunu’ nda işten ayrılanlar için hafta tatili hakkının nasıl uygulanacağı yönünde açık düzenleme bulunmamaktadır. İşten ayrılan bir işçinin hak ettiği yıllık izin süresine ilişkin ücreti ödeniyorsa aynı şekilde hak ettiği ancak yıllık izinde olduğu gibi kullanma imkanı olmadığı hafta tatiline ilişkin ücretinin de, ödenmesi gerekmektedir. İş Kanunu’ nda hafta tatili gününde iş akdinin sona erdirilemeyeceği konusunda bir yasak olmamasına rağmen, çıkış tarihinin hafta tatilinden sonraki gün olarak gösterilmesi uygun olacaktır.
Rapor veya İzin Alan İşçinin Hafta Tatili Hakkı
Hafta içerisinde istirahat raporu alan veya izin kullanan işçinin hafta tatili izni kullanıp kullanmayacağı, hafta tatili ücretine hak kazanıp kazanmayacağı konusu açıklığa kavuşturulması gereken önemli konulardandır zira, uygulamada farklı yorumlardan dolayı yanlışlar yapılabilmektedir. 4857 Sayılı İş Kanunu’ nun 46. Maddesine göre; bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen diğer izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinleri hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış günler gibi hesaba katılmaktadır. Bu bağlamda hafta içinde raporlu olunması ve işveren tarafından izin verilmesi halinde hafta tatili hakkı ortadan kalkmamaktadır. Bir haftalık süre içerisinde kalmak kaydıyla işçinin rapor alması, işveren tarafından izin verilmiş olması, EK-2 madde kapsamında doğum, ölüm ve evlenme gibi haller nedeniyle mazeret izni kullanmış olması halleri işçinin hafta tatili hakkını kaybetmesine yol açmamaktadır. Ayrıca hafta içerisinde kullanılan ve günlük ücret ödenen veya ödenmeyen kanundan ve sözleşmeden doğan tatil günleri de hafta tatiline hak kazanmada dikkate alınması gerekmektedir.
Hafta Tatili Kullandırmamanın ve Ücretini Ödememenin İdari ve Cezai Yaptırımları
Hafta tatili izni kullandırmamanın ve ücretinin ödenmemesi ile ilgili olarak 4857 Sayılı İş Kanunu’ nda açıkça bir idari para cezası öngörülmemiştir. Ancak hafta tatili ücreti işçinin normal ücreti içinde yer almaktadır. Hafta tatili ücretinin ödenmemesi halinde 4857 Sayılı İş Kanunu’ nun 32. Maddesinde belirtilen ve işçinin ücretini ve ödeme usullerini gösteren hükümlere muhalefetten, 4857/102-a bendine göre, bu durumda olan her işçi ve her ay için idari para cezası uygulanmaktadır.
İşçilerin hafta tatili ücretine hak kazanabilmek için haftanın tatilden önceki günlerde çalışmış olmaları veya çalışılmış gibi sayılan günlerin söz konusu olması gerektiğinden, haklı bir mazereti olmaksızın işe devam etmeyen işçilerin hafta tatiline ve hafta tatili ücretine hak kazanamayacaklarını bilmeleri; ücret tahakkuk ve tediyelerinde bu durumun göz önünde bulundurulması yerinde olacaktır.
4857 Sayılı İş Kanunu’nun 46. Maddesine göre; bir haftalık süre içinde kalmak üzere işveren tarafından verilen izinlerle hekim raporuyla verilen hastalık ve dinlenme izinlerinin hafta tatiline hak kazanmak için çalışılmış günler gibi hesaba katması gerektiği, hafta içinde raporlu olunması ve işveren tarafından izin verilmesi halinde hafta tatili hakkının ortadan kalkmadığının bilinmesi uygun olacaktır.
Hafta tatilinin işçinin anayasal ve kanuni bir hakkı olduğu, hafta tatili yapmayan işçiden yeterli verim alınamayacağı, işçi için hafta tatili izninin kullandırılmamasının, 4857 Sayılı İş Yasası’ nın 24-2. Bendi bağlamında haklı nedenle iş akdini bildirimsiz ve tazminatsız feshetme ve diğer koşulların sağlanması halinde de, yasal kıdem tazminatını talep etme sonucunu ortaya çıkaracağı da unutulmamalıdır.
KAYNAKÇA:
https://www.calismamevzuati.com/2020/01/iscilerin-haftalik-izni-ve-hafta-tatili-ucreti/
4857 Sayılı İş Kanunu ve sair mevzuat
