İş Davalarında Bilirkişi Raporlarının İncelik Haritası
Modern hukuk sisteminde, özellikle iş davalarında, adil ve etkin bir yargılama süreci için bilirkişi raporları hayati önem taşır. Çoğu zaman kararın yönünü belirleyen bu raporlar; yalnızca teknik bilgi sunmaz, aynı zamanda taraflar arası dengenin sağlanmasında da hakimi, vicdani açıdan tatmin eder. Ancak bu raporların etkili olabilmesi için şeklen değil, esasen eksiksiz ve denetime elverişli olması gerekir. Peki, bir iş davasında bilirkişi raporunda usul ekonomisi ilkesi ve yargılamanın uzamaması açısından nelere dikkat edilmelidir?
Her şeyden önce, bilirkişi yalnızca kendisine sunulan belgelerle değil, dosya kapsamındaki tüm delil sistemini — UYAP’a gönderilmiş ama fiziki dosyada bulunmayan dilekçeler dahil — dikkate almalıdır. Raporun ilk adımı, tüm delillerin kısa başlıklarla listelenmesiyle başlar. Bu adım, hem yargılamanın şeffaflığı hem de raporun izlenebilirliği açısından vazgeçilmezdir.
Davacının iddia ettiği hizmet süresinin Sosyal Güvenlik Kurumu kayıtlarıyla çelişip çelişmediği, davacının iddia ettiği hizmet süresi içinde hizmet döküm cetvelinde görünen tüm iş yerlerinin ünvanları, işyeri adresleri, davacının bu işyerlerinde hangi tarihler arasında giriş çıkış yaparak çalıştığı, bu dönemlerde tam prim (30’ar gün) üzerinden ödeme yapılıp yapılmadığı, yapılmamış ise hangi kod açıklaması ile eksik prim günü bildirildiği, bu işyerleri davalı işverenlik değil ise bu iş yerlerinin/işverenlerin davalı işverenlik ile dosya kapsamından tespit edilebildiği oranda ilgisi mutlaka belirtilmelidir.
Davacının hizmet döküm cetvelinde davalı işverenlik haricinde çalıştığı yerlerde geçen hizmet süreleri ya da hiçbir yerde çalışması görünmeyen dönemlerin hesaplamalarda hizmet süresinden sayılması halinde gerekçesi mutlaka belirtilmelidir.
Dava dilekçesindeki ya da beyan dilekçelerindeki hizmet süresi, çalışma gün ve saatleri, ücret ve sair konulardaki beyanlar ile tarafların ortaya koydukları talep veya maddi vakıa aşılmamalıdır.
Ücretsiz izinlerin hizmet süresinden sayılmaması, fazla mesai, hafta tatili, UBGT gibi hesaplamalarda göz önüne alınmalıdır. Bordrolar imzalı bile olsa, ya da karşılıkları bankadan ödenmiş bile olsa, bordrolarda fazla mesai, hafta tatili, UBGT kısımları “0” sıfır ya da “yok” gibi ifadeler var ise fazla mesai, hafta tatili, UBGT çalışması yapılmadığını göstermez, tanığa göre fazla mesai, hafta tatili, UBGT alacakları hesaplanır.
Bordrolarda, hangi aylarda fazla mesai, hafta tatili, UBGT tahakkukları olduğu, hangi bordroların imzalı /imzasız olduğu, imzasız da olsa bordrodaki tahakkukların hangi aylar için bankaya ödenip ödenmediği, buna göre hangi ayların ne sebeple dışlandığı/ dışlanmadığı/ hangi ay tahakkuklarının ne sebeple mahsup edildiği/ edilmediği, hangi UBGT günlerinin hesaplandığı gibi hususlar bilirkişi raporunda denetime elverişli şekilde açıkça açıklanmalıdır.
Hafta tatili çalışma ücreti, her bir hafta tatili günü için günlük normal yevmiyenin 1,5 katı ücret üzerinden, ulusal bayram genel tatil ücreti 1 günlük normal yevmiye üzerinden hesaplanmalıdır. Hafta tatillerindeki ve ulusal bayram genel tatillerdeki çalışma günlük 7,5 saate ulaşmasa da örneğin 1 günlük hafta tatilinde / 1 günlük ulusal bayram genel tatil gününde 1 saat bile çalışılmış olsa 1 tam gün çalışmış gibi kabul edilmelidir.
Fazla mesai ücreti talebi yanı sıra hafta tatili, UBGT çalışma ücretleri talebi de var ise hafta tatili ve UBGT ‘nin hem fazla mesai içinde hem de hafta tatili, UBGT başlığı altında hesaplanması mükerrer hesaplama olup hatalı olacağından; fazla mesai ücreti talebi yanı sıra hafta tatili, UBGT çalışma ücretleri talebi de var ise hafta tatili, UBGT günlerindeki, ara dinlenmesi düşüldükten sonra kalan fiili çalışma süresinin günlük 7,5 saate kadar olan kısmı fazla mesai hesabına dahil edilmemeli, bu 7,5 saate kadar olan hafta tatili, UBGT çalışmaları sadece hafta tatili, UBGT çalışma ücreti başlığı altında hesaplanmalıdır. Hafta tatili, UBGT çalışmalarının ara dinlenme düşüldükten sonra kalan günlük 7,5 saate kadar olan çalışmayı aşan saatler fazla mesaiye dahil edilmelidir. Tanık beyanları ancak şahidin bildiği dönem bakımından dikkate alınabilir.
Bordrolarda/hesap pusulalarında talep edilen alacaklara ilişkin çalışma karşılığı yapılması gereken tahakkukların mevcut olup olmadığı, bordroların işçi tarafından imzalanıp imzalanmadığı, bordroların bankadan tam karşılıklarının ödenip ödenmediği bilirkişi raporunda açıkça belirtilmelidir.
Bordrolarda/hesap pusulalarında hafta tatili / ulusal bayram genel tatil günlerinin ayrı başlık altında gösterilmesi halinde, karşılıklarında yapılan tahakkukların çalışma karşılığı yapılması gereken tahakkuk olup olmadığı açıkça bilirkişi raporunda değerlendirilmelidir. Sadece normal aylık ücret tahakkuku olan bordrolarda hafta tatili / ulusal bayram genel tatil günlerinin ayrı başlık altında gösterilmesi, bu günlerde yapılan “çalışmanın” karşılığı tahakkukun yapıldığı anlamına gelmediği, sadece o aydaki günlerin niteliklerine göre ayrı başlıklar altında gösterildiği anlamına geldiği gözetilmelidir. Çalışma karşılığı hafta tatili/ ulusal bayram genel tatil tahakkuku, çalışılmasa da ödenmesi gereken 1er günlük yevmiyeye ilaveten, çalışma karşılığı ödenecek 1,5 ya da 1 yevmiyenin daha tahakkuk ettirilmiş olmasıdır.
Fazla mesainin puantajlara göre hesaplandığı durumlarda, puantajlar gün gün ve haftalık bazda tek tek değerlendirilerek, her hafta için fazla mesai hesaplanmalıdır. Bordrolar ile ödendiği ispatlanan aylarda, bordrodaki tahakkuk, puantajlara göre olması gerekenden az ise puantaja göre o ay için de hesaplama yapılarak bordrodaki parasal fazla mesai tahakkuku mahsup edilmelidir. Benzer uygulama hafta tatili ve UBGT bakımından da yapılmalıdır.
Yıllık izin belgesi bulunup bulunmadığı, imzalı olup olmadığı, kaç günlük izinleri gösterdiği bilirkişi raporunda açıkça belirtilmelidir. Yıllık iznin kullanıldığı tanıkla ispatlanamaz. Yıllık izin hesaplamalarında hafta tatil, ulusal bayram genel tatil, ücretsiz izin gibi günlerine denk gelen günler bilirkişi raporunda açıkça değerlendirilmelidir. Yıllık izin ücreti bakımından, imzalı bordrolarda yıllık izin günü olarak belirtilen günler bakımından bu imzalı bordrolar da değerlendirilmelidir. İmzasız bordrolar yıllık izin kullanım belgesi değildir.
Yazılı ödeme belgeleri (bordro, hesap pusulası vs) imzalı olup olmadıkları, içerdikleri tahakkuklar açıklanarak neticeye etkileri değerlendirilmelidir. Dava ve cevap dilekçelerindeki iddia ve savunmalar ile varsa tarafların önceki bilirkişi raporuna itirazları ilgisi oranında karşılanmalıdır.
Seri dosyalarda, davacıların durumları arasında farklılık olan var ise bu farklılık gözetilmelidir. Bu bakımdan dava ve cevap dilekçeleri ile belgeler göz önüne alınmalıdır.
Yurt dışında çalışan isçilerde yurda giriş çıkış kayıtları ile var ise yurt dışı iş akitleri, hesaplamalara / neticeye etkisi bakımından değerlendirilmelidir. Yurt dışında çalışan isçilerin yurda giriş çıkış kayıtlarına göre hangi tarihler arasında yurt içinde ve dışında olduğu açıkça belirtilerek var ise hizmet dökümündeki kayıtlar ile karşılaştırılarak değerlendirme yapılması gerekmektedir. Yurt dışında çalışan isçilerin 5510 sayılı Kanun'un 5/g maddesi bakımından ve yurt dışı topluluk sigortası durumunun değerlendirilmesi ve var ise alacak kalemlerinin net /brüt hesaplamalarının buna göre yapılması gerekmektedir. Yabancı para birimine göre hesaplamalarda, kıdem tazminatı tavanı gözetilerek talebe göre yabancı para birimi üzerinden hesaplama yapılması gerekmektedir.
Yıllık izin ücreti hesaplamasında, davacının yasının 18 ve daha küçük ya da 50 ve daha yukarı olduğu tarihten sonrası için yıllık izin sürelerinin yıllık 20 günden az olamayacağı gözetilmelidir.
Kıdem tazminatı hesaplamasına esas giydirilmiş ücret fesih tarihindeki tavan miktarı aşmamalıdır.
Seri dosyalarda hem seri başı dosyanın hem serinin diğer dosyalarının UYAP kayıtlarında mevut ama fiziki dosyada bulunmayan belgeler ve dilekçeler/ beyanlar ile tüm seri dosyalarda mevcut fiziki belgeler değerlendirilmelidir.
Sonuç olarak, iş davalarında bilirkişi raporu; bir matematik problemi gibi değildir. Hukukun ruhunu, emeğin hakkını ve delillerin bütünlüğünü dikkate alarak yazılmalıdır. Yargılamanın uzamaması adına usul ekonomisi gözetilse de, hiçbir ayrıntı göz ardı edilmemelidir. Zira her iş uyuşmazlığı, bir yaşam mücadelesinin yansımasıdır. Bilirkişi ise bu mücadelede büyük önem taşımaktadır.
